Voor het plangebied het Kerkeiland te Enter, gemeente Wierden (OV), is in 2012 een bureauonderzoek en een inventariserend veldonderzoek door middel van verkennende boringen uitgevoerd. De aanleiding voor het onderzoek vormt de geplande nieuwbouw van een dienstencentrum tussen de Nederlands Hervormde Kerk en de inmiddels gesloopte pastorie van de Hervormde Gemeente te Enter. Uit het vooronderzoek werd duidelijk dat binnen de bouwlocatie rekening te houden was met resten van, al dan niet intacte, menselijke begravingen op het hier uit de periode 1708-1853 bekende kerkhof. Daarnaast was rekening te houden met de aanwezigheid van nederzettingssporen uit diverse perioden en resten van de historische dorpskern vanaf de Late Middeleeuwen. Op basis van deze resultaten is destijds geadviseerd om een vervolgonderzoek uit te voeren in de vorm van een archeologische begeleiding of een definitieve opgraving, beiden conform KNA-protocol 4004 Opgraven.
In overleg met de regioarcheoloog is door de bevoegde overheid bepaald dat er een proefsleuvenonderzoek conform KNA-protocol 4003 Inventariserend Veldonderzoek diende te worden uitgevoerd, met een eventuele doorstart naar een opgraving. Dit proefsleuvenonderzoek is door Laagland Archeologie uitgevoerd van 12 t/m 14 april 2021.
Het doel van het proefsleuvenonderzoek is volgens het KNA-protocol 4003 Inventariserend Veldonderzoek het aanvullen en toetsen van de archeologische verwachting en het verzamelen van de voor de waardering benodigde informatie.
Tijdens het onderzoek zijn sporen van verschillende activiteiten aangetroffen vanaf de 18e eeuw tot heden, waaronder overblijfselen van begravingen op het kerkhof. Door deze activiteiten is de bodem in het plangebied voor het overgrote deel tot meerderde decimeters in de c-horizont verstoord. Eventuele oudere archeologische resten zijn daardoor grotendeels verdwenen. Desondanks zijn tussen de verstoringen verspreid over het plangebied enkele paalsporen en kuilen aangetroffen, die het overblijfsel lijken te vormen van een nederzetting uit de Late Middeleeuwen A. In de noordwesthoek van het plangebied is één laag met intacte skeletresten blootgelegd en te verwachten binnen een oppervlak van ca. 40 m2. Ten zuiden daarvan zijn onder een één meter diepe verstoring onder de voormalige pastorie geen intacte skeletten meer aanwezig, maar alleen de onderste centimeters van nagenoeg botloze grafkuilen en de resten van herbegraven menselijk botmateriaal. In het noordoostelijk deel van het plangebied is de bodem in de late 18e of vroege 19e eeuw grotendeels tot meerdere decimeters in de c-horizont vergraven in kuilen die in oost-west georiënteerde banen op elkaar aansluiten, mogelijk als bouwlandverbetering. Ten zuiden daarvan is de bodem verstoord door de vijf meter wijde insteek van een in de 19e eeuw aangelegde waterput.
Op basis van de resultaten is door de regioarcheoloog besloten dat er geen vervolgonderzoek hoeft plaats te vinden. Reden hiervoor is dat zowel de middeleeuwse bewoningssporen als de overblijfselen van het kerkhof uit de Nieuwe tijd binnen het plangebied in hoge mate verstoord waren en het informatieverlies door de voorgenomen bouwwerkzaamheden als beperkt werd ingeschat. Voor het kerkhof speelde daarbij mee dat het met verstoring bedreigde deel relatief gering was tegenover het deel dat niet verstoord zou worden. Besloten is dat de kerkgemeente zelf de reeds aangetroffen én de nog te verstoren begravingen zal bergen, verzamelen en herbegraven.
