Het terrein Onderste Herkenberg in Meerssen herbergt de resten van een`Romeins villacomplex, dat in 1865 gedeeltelijk is opgegraven door de pastoor en rijksarchivaris J. Habets. Habets? onderzoek concentreerde zich op de resten van het hoofdgebouw, waardoor over het karakter en de indeling van het gehele villacomplex tot voor kort niets bekend was. Op basis van de resultaten van Habets werd het terrein in 1980 wettelijk beschermd.
In 2000 heeft op het terrein proefsleuvenonderzoek plaatsgevonden in het kader van het project Actualisering Monumentenregister (AMR) van de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) en de Rijksdienst voor de Monumentenzorg (RDMZ). Dit onderzoek diende in de eerste plaats de kwaliteit en omvang van de in 1865 ontdekte resten vast te stellen. Daarnaast moest duidelijk worden of zich nog resten van andere structuren binnen het beschermd areaal bevonden. Tijdens dit onderzoek is gebleken dat de sporen het villacomplex weliswaar goed bewaard zijn, maar dat ze door agrarische werkzaamheden ernstig bedreigd worden.Tevens is duidelijk geworden dat er meer gebouwen op het villacomplex hebben gestaan dan door Habets is vastgesteld. De begrenzing van het beschermde terrein zou hierdoor mogelijk te krap zijn. Dit vermoeden werd in 2001 bevestigd toen bij de aanleg van een waterbuffer buiten het beschermd terrein de resten van een groot stenen bijgebouw werden aangetroffen. Uit bovengenoemde onderzoeken is gebleken dat het terrein Onderste Herkenberg een villacomplex bevat met een zeer hoge archeologische waarde. In de eerste plaats omdat de fysieke kwaliteit van in ieder geval het hoofdgebouw (vooralsnog) hoog kan worden gewaardeerd. En ten tweede omdat zich hier nog de resten in de grond bevinden van een compleet villacomplex. Het villa-onderzoek heeft zich tot op dit moment hoofdzakelijk gericht op de hoofdgebouwen van villacomplexen, waardoor nog weinig bekend is over andere structuren en bijbehorende activiteiten binnen en rondom het villacomplex. Mede hierdoor zijn weinig villacomplexen in hun totaliteit beschermd. Eveneens is gebleken dat het grondgebruik de resten van het villacomplex ernstig bedreigen. Vanuit dit perspectief is wijziging van het grondgebruik gewenst. Staatsbosbeheer heeft aangegeven het terrein te willen verwerven, op voorwaarde dat de omvang en kwaliteit van de archeologische resten vast komen te staan. Daarnaast wil de provincie Limburg het terrein ontwikkelen in het kader van het Via Belgicaproject en heeft de gemeente Meerssen plannen om samen met de provincie en Staatsbosbeheer de toeristisch-recreatieve mogelijkheden van het terrein te ontwikkelen. Ook hiervoor is inzicht in de omvang en kwaliteit van het villacomplex gewenst.
Om dit inzicht te verkrijgen, is in 2003 door de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek (ROB) een waarderend onderzoek uitgevoerd door middel van proefsleuven. De resultaten van dit onderzoek worden in dit rapport gepresenteerd en aangevuld en vergeleken met gegevens uit de eerdere onderzoeken. Daarnaast zullen aanbevelingen worden gedaan over het beheer en inrichting van het terrein.
