In opdracht van de gemeente Houten heeft ADC ArcheoProjecten een Archeologische Opgraving uitgevoerd voor het plangebied ‘Bronstijdvindplaats’ binnen de grenzen van het archeologisch rijksmonument ‘Houten-Hofstad’. Op deze locatie is een nieuwbouwwijk gepland en hierbij is rekening gehouden met de archeologische resten in de ondergrond. De meeste ingrepen vormen dan ook geen bedreiging voor de archeologische waarden. Vooronderzoek heeft aangetoond dat zich binnen het plangebied een bronstijdvindplaats in de ondergrond bevindt.
Midden-Bronstijd De opgraving is uitgevoerd in de maanden mei en juni 2020. In deze periode is een goed bewaard gebleven erf uit de Midden-Bronstijd (ca. 1300-1100 v. Chr.) onderzocht. Deze woonplaats is ingericht op een relatief hoog gelegen crevasse van de Houtense stroomgordel. De structuren op het erf bestonden uit een centraal gelegen gebouwplattegrond met daaromheen diverse kleine gebouwstructuren en wat kuilen. In de zuidwesthoek werd een tweede gebouwplattegrond aangetroffen, mogelijk behorend tot een tweede erf.
Korte bewoningsduur De bronstijdvindplaats van Houten is in meerdere opzichten bijzonder. Als eerste betreft dit een locatie waar men maar korte tijd heeft gewoond, vermoedelijk slechts één generatie. De omstandigheden waren nat en drassig; mogelijk is dat ook de reden geweest dat men vrij snel verkaste, waarschijnlijk naar een ander deel van de crevasse. Deze korte bewoningsduur van het terrein is vrij uniek, omdat de bronstijdterreinen die we kennen uit de regio (en daarbuiten) vaak meerdere generaties in gebruik bleven. Door die lange gebruiksperiode is het vaak onmogelijk gelijktijdigheid van structuren aannemelijk te maken.
Dat kon in Houten beter en daarom hebben we nu voor het eerst een beeld van de samenstelling van een erf uit de Midden-Bronstijd.
Wat de opgraving verder bijzonder maakte was de aanwezigheid van een vondstrijke laag die het sporenvlak uit de Bronstijd afdekte. De meeste vondsten concentreerden zich boven de erfstructuren. Dit vondstmateriaal is tijdens de opgraving zorgvuldig met de hand verzameld in vakken. Daarnaast is een deel van de vondstlaag gezeefd. Dit heeft geresulteerd in een enorme hoeveelheid vondsten die kunnen worden gekoppeld aan de activiteiten van één huishouden, en dat is uniek. Het materiaal was over het algemeen sterk gefragmenteerd, dus niet alle vondsten konden bij de analyse worden betrokken.
De diverse vondstcategorieën passen in het beeld dat we hebben van vergelijkbare vindplaatsen. Er kan worden afgeleid dat men een gemengd bedrijf had en runderen domineerden in de veestapel. Er zijn verschillende werktuigen gevonden van been. Opvallend is de grote hoeveelheid natuursteen, waaronder ook veel grind. Al het natuursteen is van elders afkomstig en zal voor diverse toepassingen zijn gebruikt.
Zo zijn enkele klop- en slijpgereedschappen in het materiaal herkend. Een bijzondere ontdekking was die van een klein hangertje van kwartsitische zandsteen, gemaakt van een plat grindje. Natuursteen is vermoedelijk ook gebruikt rond en in ovens of de haard(en). Ook het vele grind kan mogelijk in verband worden gebracht met de bekleding van een haard of oven en wellicht als verharding van de ondergrond.
Verder werd het grind gebruikt als magering van het aardewerk. Bijzondere vondsten zijn verder een barnstenen kraal, diverse metalen objecten en menselijke resten die tussen het huishoudelijk afval zaten.
Uit de ruimtelijke spreiding van het materiaal blijkt dat de grootste concentratie vondsten boven de noordelijke helft van de gebouwplattegrond ligt. Ook is een concentratie vondsten aangetroffen in een zone direct ten noorden van de plattegrond waar maar weinig sporen zijn gevonden. De vondsten lijken te weerslag te vormen van activiteiten die zich zowel in als direct nabij de plattegrond hebben afgespeeld. Dit zijn activiteiten die niet altijd sporen hebben achtergelaten. Romeinse tijd en later Het erf uit de Bronstijd werd na een korte bewoningsperiode verlaten en pas in het begin van de Romeinse tijd, in de 1e eeuw na Christus, werd het gebied weer bezocht. We vonden enkele greppels en kuilen met daarin zowel handgevormd aardewerk als aardewerk dat met de draaischerf was vervaardigd.
Deze sporen bevonden zich op enige afstand van de erven; sporen van gebouwstructuren uit de Romeinse tijd werden niet aangetroffen. Na de Romeinse tijd is het weer lang rustig in het gebied. Pas aan het einde van de Middeleeuwen of begin van de Nieuwe tijd vinden er weer – voor ons archeologen – zichtbare activiteiten plaats op het terrein. De vele smalle sloten die we terugvonden uit deze periode zijn gegraven om het gebied op te delen en ervoor te zorgen dat het droog genoeg bleef om landbouw te bedrijven. Toen in de jaren 70 door amateurarcheologen werd ontdekt dat in dit gebied veel archeologische resten aanwezig waren, kreeg het terrein een monumentale status. Ter bescherming van deze archeologische resten werd het gebied opgehoogd en de archeologie bleef daardoor beschermd voor latere ingrepen.
Publieksbetrokkenheid Tijdens de opgraving wilden we samen met de gemeente het publiek graag betrekken bij de voortgang van het onderzoek. Dit was een uitdaging omdat de opgraving een van de eerste grote onderzoeken was in de beginperiode van de coronapandemie. We moesten daarom afwijken van gebruikelijke voorlichting, zoals rondleidingen en presentaties. In plaats daarvan brachten we elke week een nieuwsbrief uit en plaatsten we wekelijks berichten op de sociale mediakanalen. Ook konden mensen buiten het hek van de opgraving vragen achterlaten in een brievenbus. Deze vragen werden dan in nieuwsbrieven en via vlogs beantwoord.
Na afloop van de opgraving bestond de behoefte om een tastbare herinnering aan dit bijzondere project te maken. Dit wordt door de gemeente gerealiseerd in de vorm van een op een bronstijdhuis geïnspireerd speeltoestel in de nieuw te bouwen wijk. Daarnaast heeft de gemeente het voor ons mogelijk gemaakt een publieksboekje te maken over de opgraving. Hiermee zorgen we ervoor dat deze bijzondere geschiedenis aan de omwonenden en toekomstige bewoners van de nieuwbouwwijk wordt doorverteld.
