n opdracht van Ontwikkelingsbedrijf Waalfront heeft Bureau Archeologie en Bodemkwaliteit van de gemeente Nijmegen (BABN) in het najaar van 2020 een opgraving, variant archeologische begeleiding uitgevoerd in het plangebied Dijkkwartier-Oost te Nijmegen. In het plangebied worden woningen gerealiseerd. Ten behoeve van de nieuwbouw is riolering aangelegd, waarbij tijdens de graafwerkzaamheden de bodem tot een variërende diepte is verstoord. Hierbij zouden eventueel aanwezige archeologische resten verloren gaan. Het plangebied ligt binnen de grenzen van de Romeinse stad Ulpia Noviomagus, uit de eerste drie eeuwen van onze jaartelling, waarvan de top van de resten zich op ca. 9,45 m +NAP bevindt. Rekening houdend met een buffer van 0,5 m wordt in het selectiebesluit onderzoek verplicht gesteld bij bodemingrepen dieper dan 9,95 m +NAP. Bovendien gold een middelhoge tot lage verwachting voor agrarische sporen uit de late middeleeuwen en nieuwe tijd.
Om de archeologische vondsten en informatie ex situ veilig te stellen zijn de rioolsleuven op voorhand op archeologische wijze ontgraven. Doel van de opgraving, variant archeologische begeleiding is het documenteren, registreren en veiligstellen van de archeologische resten die zich in de ondergrond van het onderzoeksgebied bevinden, om daarmee informatie te behouden die van belang is voor kennisvorming over het verleden.
Het plangebied bestaat uit oever-op-terrasafzettingen, afgedekt met een antropogeen pakket. De top van de bovenste oeverafzettingen, gedateerd in de nieuwe tijd, is in wisselende mate vergraven. In de top van de onderste oeverafzettingen is op de meeste plaatsen een cultuurlaag aanwezig die goed geconserveerd lijkt te zijn. De oorspronkelijke bodemopbouw is in verschillende delen van het terrein in het meer of minder recente verleden door menselijke activiteiten aangetast.
Verspreid over het gehele onderzoeksgebied zijn greppels aangetroffen uit de late middeleeuwen en/of nieuwe tijd, waaronder twee dijk- of bermsloten. Deze bevinden zich in of direct onder de jongste oeverafzettingen uit de nieuwe tijd. Daarnaast zijn in werkput 12 nog drie in de Romeinse tijd gedateerde sporen aangetroffen in de vorm van funderingsresten en twee paalkuilen. Deze zijn echter zeer bescheiden in omvang binnen de huidige werkputten. Mogelijk betreft het de fundering van een muur, maar gezien de aanzienlijke breedte is het ook mogelijk dat het om bijvoorbeeld een monument, sokkel of platform gaat. De paalgaten kunnen onderdeel van de constructie zijn geweest, of overblijfselen van de constructiefase zoals bijvoorbeeld steigerpalen. Deze resten bevinden zich in de onderkant of onder de cultuurlaag (laag 5030) in de onderliggende afzettingen behorende tot de Formatie van Kreftenheye.
Sporen uit de nieuwe tijd zijn aangetroffen in de jonge oeverafzettingen vanaf 9,65-10,30 m +NAP. Vondstmateriaal uit de Romeinse tijd en sporen uit de middeleeuwen/nieuwe tijd bevinden zich in de cultuurlaag, waarvan de top zich bevindt zich tussen 9,4 m +NAP in werkput 10 en 10 m +NAP in werkput 4 (doorgaans tussen de 9,7-9,9 m +NAP). De dikte varieert van 25 tot meer dan 65 cm. Sporen uit de Romeinse tijd bevinden zich vanaf de top van de natuurlijke afzettingen rond 9,4-9,5 m +NAP.
Dat feitelijk maar een zevental sporen zijn aangetroffen is vooral het gevolg van het feit dat de ontgraving van de werkputten zich zoveel mogelijk beperkte tot de maximale ontgravingsdiepte van de rioolsleuven. Waar wel grondsporen uit de Romeinse tijd zijn aangetroffen, bleken zij deels verstoord door eerdere rioleringswerkzaamheden en konden door andere beperkingen (grenzen rioolsleuven en aanwezige kabels en leidingen) niet in hun geheel worden onderzocht. Wel is voor het hele gebied vastgesteld dat er relatief veel scherven van aardewerk uit de latere 2e en 3e eeuw in de vondstassemblage vertegenwoordigd zijn, buiten het vondstmateriaal dat meer representatief is voor wat normaal binnen de grenzen van Ulpia Noviomagus wordt aangetroffen. Mogelijk is het een indicatie van de verschuivende focus en aard van de activiteiten door de tijd binnen het terrein van de stad.
Opvallend aan het vondstmateriaal is verder dat, blijkens de munten en het aardewerk, de datering van de verschillende lagen, of meer specifiek de vondsten daarin, per werkput nogal kan verschillen. De oorzaak van dit 'probleem' is deels methodisch. Anderzijds zal de cultuurlaag die vrijwel overal op de natuurlijke afzettingen ligt wel overal Romeins van oorsprong zijn, maar is het aannemelijk dat in de middeleeuwen of nieuwe tijd hierin grondverplaatsingen hebben plaatsgevonden. Deze oudtijdse activiteiten waarbij jonger materiaal in de lagen terecht kan zijn gekomen, zijn niet altijd meer herkenbaar. De mogelijk van oorsprong Romeinse cultuurlaag lijkt dus pas na de Romeinse tijd zijn definitieve vorm te hebben gekregen. In relatie tot deze activiteiten kan ook geconcludeerd worden dat in grote delen van het plangebied de cultuurlagen en/of eventuele sporen verdwenen zijn door (sub)recente bodemingrepen. Met name door de 19e-eeuwse dijksloot. Daarnaast zijn ook de kleinere greppels of sloten relatief diep ingegraven tot onder het Romeins niveau. Aanvullende 'verstoringen' van de archeologische resten zijn veroorzaakt door diverse archeologische onderzoeken die afgelopen decennia op het terrein hebben plaatsgevonden. Bij onderhavig onderzoek bleven de bodemingrepen voor een groot deel beperkt tot de (top van) de cultuurlaag, maar waar het riool dieper kwam te liggen zijn eventuele resten al gedocumenteerd en/of niet meer te verwachten.
