In december 2005 werd bij het delven van een grafkuil op het kerkhof van de Sinte Margriet te Boksum een hoek van een zandstenen sarcofaag aangetroffen. Begin 2002 was eveneens een dergelijke sarcofaag op het kerkhof aangetroffen, bij de aanleg van nutsleidingen (De Wit 2003, pp. 15–16). Deze sarcofaag, daterend uit de 12e eeuw, is destijds gelicht en gerestaureerd en ligt nu in de kerk. Aangezien men dacht dat de sarcofaag II van hetzelfde type was en eenzelfde datering had als sarcofaag I, werd de grafkuil een stukje naar het noorden verplaatst zodat het mogelijk zou zijn sarcofaag II op een later tijdstip te onderzoeken. Tijdens dit onderzoek, dat plaats vond in mei 2006, werden sarcofaag II verder vrijgelegd. Ook werd bij dit onderzoek een steenkist ontdekt (De Wit 2006).De Provincie Fryslan wilde graag weten of zich rondom en tussen deze drie graven meerdere, soortgelijke begravingen bevonden, zowel vanuit wetenschappelijk oogpunt als met oog op het begraafplan van de Sinte Margriet. Daarom besloot de Provincie om aan Archaeological Research & Consultancy (ARC bv) de opdracht te verlenen een archeologisch inventariserend veldonderzoek (IVO), eventueel gevolgd door een archeologische opgraving, op het kerkhof uit te voeren.De resultaten van het onderzoek kunnen de volgende antwoorden geven op de onderzoeksvragen, zoals die zijn gesteld in het PvE:1 Zijn er in de kijksleuven (resten van) sarcofagen of sarcofaagdeksels aan te wijzen?In de noordwesthoek van het kerkhof is, naast de reeds bekende sarcofaag II en steenkist A, een tweede steenkist (B) aangetroffen. Deze ligt ongeveer 40 cm ten oosten van steenkist A. Ook deze ligt in situ.2 Maken eventuele resten van sarcofagen deel uit van een completer, nog deels bewaard ruimer verband?Aan de noordwestkant van de kerk is een cluster graven gevonden, bestaande uit sarcofaag II en de twee steenkisten. Wellicht heeft sarcofaag I, die is aangetroffen aan de zuidwestkant van de kerk, ook in een cluster gelegen, maar hiervan zijn geen gegevens bekend.3 Wat is de vermoedelijke datering van de resten? De productie van zandstenen sarcofagen is te dateren tussen circa 1000 en 1300 n. Chr. Volgens Kuiken (2004b, p. 7) stopt het importeren van rode zandstenen sarcofagen uit het Midden-Rijngebied naar de noordelijke Nederlanden rond 1200. In deze periode begint de opkomst van de baksteenindustrie en hoeft men voor de bouw van kerken e.d. geen tufsteen meer te importeren uit datzelfde Midden-Rijngebied. Er lijkt een einde te komen aan de Rijnlandse invloed en daarmee ook aan het aanvoeren van nieuwe sarcofagen. Er zijn echter aanwijzingen dat de zandstenen sarcofagen die in Noord-Nederland aanwezig waren, nog eeuwenlang werden hergebruikt, tot ver in de Late Middeleeuwen. Met betrekking tot de sarcofagen en steenkisten van Boksum kunnen geen exacte dateringen worden gegeven. De steenkisten zijn ingegraven in een terplaag die door middel van aardewerk is gedateerd in de Late Middeleeuwen A (11e – 12e eeuw). De steenkisten zelf kunnen gedateerd worden in het begin van de 13e eeuw of later. De oorspronkelijke tufstenen Sinte Margriet is aan het begin van de 13e eeuw (ca. 1200–1225) ingrijpend verbouwd/herbouwd, waarbij is baksteen (kloostermop) is gebruikt (Reinstra & Van der Waard 2003, 6–7). In de steenkisten zijn zowel tuf- als bakstenen (kloostermoppen) gebruikt. Aangezien deze beide steensoorten vanaf de verbouwing van de Sinte Margriet ter plaatse aanwezig waren, ligt een terminus post quem van begin 13e eeuw voor de steenkisten voor de hand. Voor de sarcofagen geldt een terminus post quem van 11e eeuws.4 Wat is de mate van conservering? De mate van conservering is goed. 5 Zijn de typen van de aangetroffen sarcofagen aan te duiden?De twee sarcofaagkisten die zijn aangetroffen zijn beide volgens Martin’s kisttype III (geringe trogvorm) en IV (decoratie; Van Weezel Errens 2003, p. 47). Hierbij moet echter wel vermeld worden dat er tegenwoordig nogal wat kritiek is op Martin’s indeling en dan met name over de periodisering.6 Liggen de sarcofagen in situ en zo ja is de grafkuil nog waarneembaar? Zo nee, ligt de sarcofaag op een oud, eventueel geplaveid, loopvlak?Zowel sarcofaag II als de steenkisten liggen in situ. Uit de profielen is op te maken dat de steenkisten in de kerkterp zijn ingegraven; de grafkuilen konden worden waargenomen. De grond rondom sarcofaag II was zodanig vergraven door latere begravingen, dat hier geen grafkuil of oud loopvlak kon worden waargenomen.7 Bevinden zich in de sarcofagen nog menselijke resten, en zo ja zijn deze contemporain aan de sarcofaag of duiden deze op hergebruik van de sarcofaag?In sarcofaag II en de steenkisten zullen nog menselijke resten liggen, hoewel bij het onderzoek de deksels van de sarcofaag en steenkisten zijn niet gelicht; zelfs de gebroken dekseldelen waren te zwaar om te lichten. Helemaal honderd procent zeker is het dus niet dat zich nog menselijke resten in de sarcofaag en steenkisten bevinden, maar gezien het feit dat de graven intact zijn, mag het wel worden aangenomen. De menselijke resten zullen contemporain zijn aan de sarcofaag en steenkisten.8 Wat is de relatie met de eerder aangetroffen sarcofagen: hebben de aangetroffen sarcofagen een gelijke ori¨entatie? Betreft het dezelfde steensoort? Vertonen de sarcofagen een gelijksoortige iconografie? De sarcofagen en steenkisten van het kerkhof van de Sinte Margriet hebben dezelfde ori¨entatie, namelijk oost-west. De sarcofagen en de deksels van de steenkisten zijn gemaakt van rode zandsteen. Voor de steenkisten is verder gebruik gemaakt van tufsteen en kloostermop. Beide sarcofagen zijn identiek aan elkaar wat de grafkisten betreft (sarcofaag I had geen deksel). De deksels van de steenkisten verschillen in formaat en versiering/iconografie.9 Zijn in de sleuven fundamentresten van (een voorganger van) de toren aan te wijzen?Nee. In werkput 7 is wel een oude kerkfundering aangetroffen – de kerk is voor het instorten van de klokkentoren in 1842 groter geweest – en de fundering van een kolenhok of ‘baarhuisje’ wat hier tot in de 20e eeuw heeft gestaan.
Date: 2006
