Inleiding De aanleiding voor het archeologische onderzoek is de nieuwbouw binnen het plangebied. Op het deel van het plangebied dat aan de Oostersingel en de Nieuweweg grenst, is een wooncomplex voor studentenhuisvesting gebouwd. Op het deel van het plangebied dat aan de Achterom grenst, is een appartementencomplex gerealiseerd. Het bevoegd gezag, de gemeente Groningen, heeft bepaald dat alle ingrepen op het plangebied die dieper reiken dan 70 cm-mv archeologisch moesten worden begeleid (opgraven, variant begeleiden). Het archeologische onderzoek is over een periode van 1,5 jaar in vier fasen uitgevoerd.

Bodemopbouw De bodemopbouw in het onderzoeksgebied bestaat van onder naar boven uit dekzand met hierin een goed ontwikkelde podzol (E-, B-, C-horizont), verschillende gelaagde kleiafzettingen van de Hunze met hierin onder andere een vegetatiehorizont, een middeleeuwse bouwvoor, een laatmiddeleeuws of vroeg-nieuwetijds loopvlak, lagen nieuwetijdse steigeraarde en (sub-)recente ophoog- of slooplagen. De vegetatiehorizont dateert vermoedelijk uit ofwel de ijzertijd ofwel de Romeinse tijd.

Gebruik onderzoeksgebied door de eeuwen heen Binnen het onderzoeksgebied is in de verschillende ophooglagen en/of lagen steigeraarde een zeer groot aantal sporen en structuren aangetroffen en onderzocht. De meeste hiervan zijn in relatie te brengen met nieuwetijdse bebouwing en bestaan onder meer uit resten van funderingen, vloeren, kelders, muren en waterputten. Naast sporen van bebouwing zijn tevens oudere sporen van de inrichting van het terrein aangetroffen. Deze stammen uit de late middeleeuwen en de 16e eeuw. Het gaat om sloten, resten van de Nieuwe Poelwegh en resten van de Schuitenschuiversschans.

Late middeleeuwen- vroege nieuwe tijd Er is zijn slechts vier sporen aangetroffen die met enige zekerheid te duiden zijn als laatmiddeleeuws of mogelijk vroeg-nieuwetijds. Het betreft een laatmiddeleeuwse kavelsloot en de Nieuwe Poelwegh met haar bermsloten. De kavelsloot past binnen het verkavelingssysteem dat ook bij het onderzoek aan het Damsterdiep is aangetroffen. Deze sloten begrensden de akkers en weilanden ten oosten van de stad in de late middeleeuwen. Uit het botanische onderzoek blijkt dat er in de late middeleeuwen en de vroege nieuwe tijd nog natte omstandigheden heersen waarbij de onderzoekslocatie een deel van het jaar onder water stond. Het landschap in de omgeving was erg open en in de omgeving werd graan, hennep en rogge verbouwd.

De Nieuwe Poelwegh is aan de zuidkant van het onderzoeksgebied aangetroffen en heeft een noordwest- zuidoost oriëntatie. De weg was geflankeerd door twee bermsloten, de zuidelijke sloot kon uitvoerig onderzocht worden. De betreffende weg is al zichtbaar op de kaart van Jacob van Deventer uit 1565 en dateert op basis van het aangetroffen vondstmateriaal vanaf 1500. In deze periode lag het wegdeel dat is onderzocht nog buiten de stad. De vele runderschedels die in de bermsloot zijn aangetroffen vormen mogelijk het afval van een leerlooier die vermoedelijk zijn nering had aan de uiterste stadsrand, circa 50 m westelijk van het onderzoeksgebied.

Schuitenschuiversschans (1580-1610) In 1580 wordt de Schuitenschuiversschans opgeworpen aan de oostkant van de stad. Deze schans vormde één van de bolwerken die door de Spanjaarden zijn aangelegd tegen de Staatse legers in de periode 1580-1593, op kwetsbare locaties rondom de middeleeuwse kern. Van deze schans zijn de gracht, delen van een wal en een afwateringssloot aan de binnenkant van de wal aangetroffen. De gracht had een breedte van 12,5 m, een diepte van meer dan 3 m en was beschoeid. De verzamelde houtdelen van deze beschoeiing bestaan uit eikenhouten palen, trekbalken en planken. Uit de breedte van de wal, ook 12,5 m, is op te maken dat deze een hoogte hebben gehad tussen de 3 en 5 m. De Nieuwe Poelwegh raakte vermoedelijk tijdelijk in onbruik in deze periode. Een aantal militaria, een zeer grote grape en overige scherven aardewerk kan worden gekoppeld aan deze periode. Mogelijk werd het aardewerk ter plekke gefabriceerd, getuige de niet al te beste kwaliteit van het aangetroffen aardewerk en de resten van een ovenvloer die in de onderste vullingen van de gracht zijn gevonden.

17e eeuw Nadat de Schuitenschuiversschans haar functie verloor en geslecht werd rond 1610, kwam het plan om Groningen te voorzien van een grote vestingwal in een stroomversnelling. In het tweede decennium van de 17e eeuw werd hier ook daadwerkelijk gestalte aan gegeven. De Nieuwe Poelwegh werd opnieuw functioneel gemaakt, voorzien van kiezelbestrating en aan de noordzijde vond bovendien nieuwbouw plaats. Deze nieuwbouw is goed zichtbaar op de kaarten van Haubois (1643) en Johan Blaeu (1649-1651). Aan weerszijden van en parallel aan de weg zijn funderingen gevonden van de bewoning zoals die op de kaart van Haubois is aangegeven Deze bewoning dateert vanaf de periode dat de Nieuwe Poelwegh door de nieuwe vestingwerken binnen de stad kwam te liggen, dus vanaf circa 1620. De neerslag van de materiële cultuur uit de periode 1600-1650 geeft blijk van een ambachtelijk karakter met een lage tot en met een gemiddelde sociaaleconomische status. Toch geven enkele vondsten blijk van eervolle beroepen zoals bijvoorbeeld van koperslager die dankzij de vele aangetroffen gietrestanten en knip- en hakstukken niet ver van het onderzoeksgebied moet worden gezocht. In de tweede helft van de 17e eeuw lijkt er een homogenisering van welvaart te voltrekken binnen de stadswal en de inhoud van een grote afvalkuil, die centraal in het onderzoeksgebied is gevonden, geeft blijk van een bovengemiddelde status. Uit deze periode, de tweede helft van de 17e eeuw, dateert ook de ongesprongen mortiergranaat. De granaat is diep de grond in geslagen, zó diep dat hij werd aangetroffen in de E-horizont van het onderliggende dekzand. De granaat is zonder twijfel toe te wijzen aan de legers van Bernhard van Galen, de bisschop van Münster, die in de Tweede Münsterse oorlog de stad Groningen heeft belegerd van 21 juli tot en met 28 augustus 1672. De granaat is circa 30 cm in diameter en weegt veertig kilo. In de stad Groningen zijn verscheidene scherven gevonden van vergelijkbare granaten, maar dit is de eerste keer dat een complete granaat is aangetroffen.

Na de totstandkoming van de grote stadswal verliest de Nieuwe Poelwegh gaande weg haar functie en wordt de Nieuweweg de belangrijkste verkeersader. De Nieuweweg wordt in het midden van de 17e eeuw net ten zuiden van de Nieuwe Poelwegh aangelegd en is tot op vandaag nog steeds als straat functioneel binnen het centrum van Groningen. De Nieuwe Poelwegh wordt het centrale deel een soort langgerekte binnenplaats dat volledig door woonhuizen wordt omsloten. Ook wordt een deel van het wegtracé van de Nieuwe Poelwegh zelf in de 18e eeuw gebruikt als woonlocatie en dit is te zien aan de funderingen van kelders en aan stiepen die door het plaveisel en de bermsloten heen zijn gegraven.

18e- 20e eeuw Van de bewoning vanaf de 18e eeuw is spijtig genoeg weinig teruggevonden. Uit de fase 1700-1900 is vrijwel geen vondstmateriaal veilig gesteld en ook de meeste funderingen uit deze fase zijn verdwenen bij ofwel het verwijderen van de toplaag voorafgaand aan het archeologische onderzoek ofwel bij eerdere activiteiten op het terrein. Aan de zuidkant van het onderzoeksgebied zijn enkele funderingsresten blootgelegd die corresponderen met de bebouwing die zich toen aan de Nieuweweg heeft ontwikkeld. Aan de westkant van het onderzoeksgebied zijn funderingen uit de late 18e en/of vroege 19e eeuw gevonden die kunnen worden gerelateerd aan gebouwen en/of erven die op de Kadastrale Minuut van 1811-1832 worden aangegeven.